اصول طراحی نمای ساختمان
اصول طراحی نمای ساختمان
نمای یک ساختمان به آن هویت و شخصیت می‌بخشد و در کنار نمای سایر ساختمان‌های دیگر، ترکیب بصری شهر را شکل می‌دهند. با هدف یکپارچه و منظم بودن نمای شهری، ضوابطی تحت عنوان ضوابط طراحی نما، توسط معاونت شهرسازی و معماری شهرداری هر شهری تعیین می‌شوند.
عناصر طراحی نما ساختمان
با توجه به تفاوت‌های بسیار که در نماها، با نگاهی کلی و گذرا بر هر کدام، میتوان به بخش‌های مشترک بین همه آنها پی برد. از این رو به منظور آشنایی با اصول طراحی نما ساختمان، ابتدا لازم است مطلب را با چند نمونه از عناصر مهم در طراحی آنها آغاز کنیم.
ورودی
راه ارتباطی فضای عمومی به فضای خصوصی یا بر عکس، ورودی ساختمان است که آنها را از یکدیگر مجزا می‌کند. این بخش که در گذشته به آن “هشتی” می‌گفتند، نخستین جایی است که افراد پس از ورود به ساختمان با آن مواجه می‌شوند. طراحی ورودی از اهمیت بالایی برخوردار است چرا که نحوه دسترسی به بنا در کلیت آن تاثیرگذار است.
اجزای ورودی
ورودی فضاهای مختلفی به شرح زیر تشکیل شده است:
فضای دعوت‌کننده:
این فضا نقش دعوت‌کنندگی به ساختمان را ایفا می‌کند. یک نمای اصولی و جذاب به سادگی می‌تواند هر کسی را برای ورود به ساختمان ترغیب کند. به همین خاطر ممکن است به گوشتان خورده باشد که می‌گویند ورودی ساختمان اصطلاحا باید “دعوت‌کننده” باشد.
فضای توزیع‌کننده:
فضایی است که پس از دعوت که نخستین و مهمترین وظیفه ورودی است، نقش توزیع قسمت‌های دیگر برای دسترسی را بر عهده دارد.
فضای هدایت‌کننده:
این فضا همانطور که از نام آن مشخص است، فرد را به مکان‌های دیگر هدایت می‌کند.
پیش‌آمدگی‌ها
تغییرات حجمی نما و به بیانی ساده‌تر، بیرون زدگی‌های موجود در نمای ساختمان را پیش‌آمدگی می‌نامند. این برآمدگی‌ها هر کدام به دلایل مختلفی ایجاد شده‌اند.
بام بنا
نما ساختمان شامل نمای شمالی، جنوبی، شرقی و غربی است. اما نمای پنجمی هم وجود دارد که به آن بام بنا می‌گویند. این بخش که به عنوان پوسته‌ای بر سر نما قرار گرفته است، در معماری ما از گذشته از نظر کارکردی و زیبایی‌شناسی مورد توجه بوده است. فرم گنبدی و سایه‌اندازی‌های که در بناهای تاریخی می‌بینیم، گواهی بر این امر است.
خط آسمان
اگر به بالاترین نقطه نما نگاه کنید، در یک خط دیواره‌های نما تمام و آسمان نمایان می‌شود. این مرز جداکننده را “خط آسمان” می‌نامند. اصطلاحی به نام خط بام نیز وجود دارد که معنایی متفاوت دارد. خط بام به بالاترین قسمت بام اشاره دارد و به معنی خط دور یک بام یا مجموعی از بام‌هاست که با پیش زمینه آسمان دیده می‌شوند.
بازشوها
این بخش در نما یا در دیوارهای ساختمان به منظور تامین و عبور نور و به عنوان تهویه هوا تعبیه می‌شود. بازشوها باید از مصالحی ساخته شوند که به سادگی قابلیت باز و بسته شدن و عبور هوا و نور را دارا باشند.
اصول مهم طراحی نما در معماری
با توجه به اینکه زیبایی و جذابیت از الزامات طراحی نماهای ساختمانی می باشد است اما تنها ملاک و برتری زیبایی یک نمای ساختمانی نیست و در کنار طراحی زیبا باید به فاکتورهای دیگری نیز توجه کنید. با نادیده گرفتن هر یک از این فاکتور ها و عوامل مختلف در طراحی نما ممکن است عملکر و فرایند درستی بین سازه و نما برقرار نشود . نما به عنوان یکی از اصلی ترین بخش های ساختمان باید دارای استاندارد های مورد نیاز خود باشد زیرا با رعایت نکردن نکات اجرایی و ایمنی بعد از مدتی زیبایی نمای شما هم به مخاطره میوفتد و گیرایی اولیه خود را از دست خواهد داد به همین دلیل طراحی نما باید با رعایت تمامی ظوابط و استاندارها شکل بگیرد و مواردی مانند نقشه های فاز دو اجرایی ، توجه به عملکرد سازه و نوع آن ، شرایط اقلیمی و جوی منطقه و … توجه شود تا نمای ساختمان دوام و استحکام خود را در شرایط مختلف حفظ کند .از عوامل موثر در طراحی نما میتوان به موارد زیر اشاره کرد.
• توجه به شرایط اقلیمی: شرایط اقلیمی یکی از مهم ترین موارد در طراحی نمای ساختمان است که باید به آن توجه داشه باشید. شما باید بدانید که بنا کجا ساخته شده است و شرایط اقلیمی و آب و هوایی منطقه چگونه است؟ زیرا اقلیم منطقه بر روی سبک طراحی و انتخاب متریال تأثیر مستقیم می گذارد. باوتوجه به اینکه برخی از متریال و یا فرم ها برای هر نوع آب و هوایی مناسب نیستند توجه به شرایط اقلیمی از اهمیت ویژه ای در مراحل روند طراحی نما برخوردار است به عنوان مثال برای مناطق سردسیر باید نمایی طراحی و اجرا شود که عایق مناسبی برای حرارت باشد. متریال مورد استفاده نیز باید در برابر تغییرات دمایی و یخبندان مقاومت لازم را داشته باشد.
• متریال و مصالح: همانطور که در بخش قبل اشاره کردیم باتوجه به تاثیر شرایط آب و هوایی در انتخاب متریال در طراحی نما باید از متریال و مصالح مناسب هر منقطه که در دسترس تر هستند استفاده کنید. استفاده از مصالح موجود در منطقه به شما در اجرای راحت تر نمای ساختمان کمک خواهد کرد. زیرا متریالی که قرار است از شهری دیگر حمل شود و به محل ساختمان آورده شود هزینه ی حمل و نقل را به هزینه اجزای نما اضافه می کند. همچنین در طراحی نما از متریا های با کیفیت و مرغوب استفاده کنید زیرا تا حد بسیار زیادری در زیبای نما تاثیر گذار خواهند بود.
• اصول و ضوابط طراحی نما: معماران و طراحان در زمان طراحی نما باید با توجه به قوانین شهرداری شروع به طراحی نما کنندزیرا نمی توان از هر نوع مصالح و فرمی برای طراحی نما استفاده کرد. به طور مثال طراحی نمای رومی با جزئیات برجسته در برخی از شهرها ممنوع می باشد.
• سلیقه کارفرما: سلیقه کارفرما نیز اهمیت خیلی زیادی در روند طراحی نمای ساختمان دارد بنابراین نمای ساختمان نیز باید مورد تایید کارفرما قرار گیرد. در نتیجه طراحان باید ضمن رعایت ضوابط و اصول اصلی طراحی نما در انتخاب طرح نمای ساختمان سلیقه کارفرما را مد نظر قرار دهند.
• سبک طراحی نما: یکی دیگر از اصول مهم در طراحی نمای ساختمان؛ انتخاب سبک طراحی مناسب با کاربری و منطقه ساختمان است. نمای ساختمان می تواند در انواع؛ مدرن، کلاسیک، سنتی، مینیمال و.. طراحی شود.
• هزینه طراحی نما: یکی از مهم ترین و اساسی ترین قسمت ها در روند طراحی نمای ساختمان توجه به هزینه های اجرایی نما بعد از طراحی می باشد. اگر بودجه مورد نظر برای طراحی نمای ساختمان مشخص باشد، طراح می داند که از چه متریالی استفاده کند. در صورت عدم وجود بودجه ناکافی طراح می تواند بر اساس اصول طراحی نما بهترین نوع مصالح و سبک را انتخاب کند.
• قابلیت اجرای نما: در طراحی نمای ساختمان علاوه بر رعایت اصول طراحی باید به قابل اجرا بودن و جزئیات اجرایی هم توجه شود. مقدار وزنی که نما دارد، نوع اتصالات نما به ساختمان و روش اجرای نما باید در حین طراحی نما باید مورد توجه قرار بگیرد.
• نورپردازی نما: نورپردازی در زیبایی و جذابیت نمای ساختمان بسیار تاثیر گذار است بنابراین همانطور که همان قدری که زیبایی نما در طی روز اهمیت دارد، نورپردازی در طی شب مهم می باشد. با نورپردازی درست نمای ساختمان علاوه بر روشن شدن بنا، ساختمان شاخص ¬تر و زیباتر می شود و در زیبایی هر چه بیشتر منظر شهری نیز تأثیرگذار است.
• تقارن: یکی از راه های برقراری توازن در طراحی نمای ساختمانی تقارن است وجود تقارن در طراحی نمای ساختمان هم لازم نیست اما وجود توازن ضروری می باشد. بنابراین شما میتوانید برای ایجاد توازن در نما از تقارن استفاده کنید. در طراحی نمای سبک هایی مانند کلاسیک و یا رومی نیاز به وجود تقارن در نما امری ضروری است.
• رنگ و بافت : تناسب رنگ، یکی از فاکتورهای لازم و ضروری برای یک نمای مطلوب و مناسب است که در طراحی نما باید به آن توجه داشته باشید. رنگ در نما به گونه ای نیست که بعد از طراحی بخش های مختلف طراح بخواهد رنگ را به نما اضافه کند! بلکه باید در روند طراحی نمای ساختمان به این موضوع مهم توجه کامل را داشته باشد. اگر رنگ تناسب نداشته باشد در نما، حتی بهترین متریال ها با بهترین کیفیت ها هم نمی توانند جذابیت نما را به نمایش بگذارند.
• پیوستگی و انسجام: یکی از نکات مهم در زمان مشاهده کلییت یک نما پیوستگی است. در واقع منظور از پیوستگی نما این است که فرم کلی نمای ساختمان در دید بصری به عنوان یک طرح کامل و یک بخش کامل دیده شود. یعنی به گونه ای نباشد که هر بخش از نما برای خود یک قسمت جداگانه محسوب شده و عملا پیوستگی نما را از بین ببرد. پیوستگی هم از طریق فرم و شکل نما و هم در شکل و بافت باید دیده شود. وجود پیوستگی بین طبقات مختلف و هم در یک طبقه بین بخش های مختلف نما ضروری است.
• ریتم: با ایجاد ریتم در نما شما نمایی زیبا و متعادل خواهی داشت. ریتم یکی از اصول مهم در معماری می باشد که از پراکندگی جلوگیری می کند و باعث ایجاد هماهنگی نیز می شود. در نمای ساختمان هم باید برای ایجاد تعادل در نما باید اجزای نمای ساختمان در کنار هم قرار گیرند از یک ریتم پیروی کنند.
• عنصر شاخص: شاید در طراحی نمای برخی از ساختمان ها نیاز به یک بخش برجسته وجود داشته باشد. برجسته کردن یک بخش باعث جلب توجه آن نسبت به قسمت های دیگر می شود.
• سادگی: یکی از اصول طراحی نما رعایت سادگی است. سادگی یکی از ویژگی هایی است که باید در عین حال که به همه اصول دیگر می پردازید، موضوع سادگی را هم در نظر بگیرید. سادگی بخشی از زیبایی نما را ایجاد می کند. استفاده از متریال یکدست و رعایت تنوع و همچنین شکل و فرم متناسب با ساختمان، به ایجاد سادگی کمک می کند.
• شفافیت بصری: شفافیت بصری نما یعنی وجود پنجره به اندازه کافی در نمای ساختمان. البته این موضوع تا حد زیادی به نقشه های معماری ساختمان بستگی دارد اما خب مسلما معماری که نقشه های معماری را تهیه می کند به این موضوع توجه کافی دارد و باعث می شود که بعد بتواند نمایی جذاب و خاص را طراحی کند. به صورت کلی یک نمای صلب و خشن نمی تواند به اندازه کافی جذاب واقع شود.
عناصر طراحی نما ساختمان
با توجه به تفاوت‌های بسیار که در نماها، با نگاهی کلی و گذرا بر هر کدام، میتوان به بخش‌های مشترک بین همه آنها پی برد. از این رو به منظور آشنایی با اصول طراحی نما ساختمان، ابتدا لازم است مطلب را با چند نمونه از عناصر مهم در طراحی آنها آغاز کنیم.
ورودی
راه ارتباطی فضای عمومی به فضای خصوصی یا بر عکس، ورودی ساختمان است که آنها را از یکدیگر مجزا می‌کند. این بخش که در گذشته به آن “هشتی” می‌گفتند، نخستین جایی است که افراد پس از ورود به ساختمان با آن مواجه می‌شوند. طراحی ورودی از اهمیت بالایی برخوردار است چرا که نحوه دسترسی به بنا در کلیت آن تاثیرگذار است.
اجزای ورودی
ورودی فضاهای مختلفی به شرح زیر تشکیل شده است:
فضای دعوت‌کننده:
این فضا نقش دعوت‌کنندگی به ساختمان را ایفا می‌کند. یک نمای اصولی و جذاب به سادگی می‌تواند هر کسی را برای ورود به ساختمان ترغیب کند. به همین خاطر ممکن است به گوشتان خورده باشد که می‌گویند ورودی ساختمان اصطلاحا باید “دعوت‌کننده” باشد.
فضای توزیع‌کننده:
فضایی است که پس از دعوت که نخستین و مهمترین وظیفه ورودی است، نقش توزیع قسمت‌های دیگر برای دسترسی را بر عهده دارد.
فضای هدایت‌کننده:
این فضا همانطور که از نام آن مشخص است، فرد را به مکان‌های دیگر هدایت می‌کند.
پیش‌آمدگی‌ها
تغییرات حجمی نما و به بیانی ساده‌تر، بیرون زدگی‌های موجود در نمای ساختمان را پیش‌آمدگی می‌نامند. این برآمدگی‌ها هر کدام به دلایل مختلفی ایجاد شده‌اند.
بام بنا
نما ساختمان شامل نمای شمالی، جنوبی، شرقی و غربی است. اما نمای پنجمی هم وجود دارد که به آن بام بنا می‌گویند. این بخش که به عنوان پوسته‌ای بر سر نما قرار گرفته است، در معماری ما از گذشته از نظر کارکردی و زیبایی‌شناسی مورد توجه بوده است. فرم گنبدی و سایه‌اندازی‌های که در بناهای تاریخی می‌بینیم، گواهی بر این امر است.
خط آسمان
اگر به بالاترین نقطه نما نگاه کنید، در یک خط دیواره‌های نما تمام و آسمان نمایان می‌شود. این مرز جداکننده را “خط آسمان” می‌نامند. اصطلاحی به نام خط بام نیز وجود دارد که معنایی متفاوت دارد. خط بام به بالاترین قسمت بام اشاره دارد و به معنی خط دور یک بام یا مجموعی از بام‌هاست که با پیش زمینه آسمان دیده می‌شوند.
بازشوها
این بخش در نما یا در دیوارهای ساختمان به منظور تامین و عبور نور و به عنوان تهویه هوا تعبیه می‌شود. بازشوها باید از مصالحی ساخته شوند که به سادگی قابلیت باز و بسته شدن و عبور هوا و نور را دارا باشند.
اصول مهم طراحی نما در معماری
با توجه به اینکه زیبایی و جذابیت از الزامات طراحی نماهای ساختمانی می باشد است اما تنها ملاک و برتری زیبایی یک نمای ساختمانی نیست و در کنار طراحی زیبا باید به فاکتورهای دیگری نیز توجه کنید. با نادیده گرفتن هر یک از این فاکتور ها و عوامل مختلف در طراحی نما ممکن است عملکر و فرایند درستی بین سازه و نما برقرار نشود . نما به عنوان یکی از اصلی ترین بخش های ساختمان باید دارای استاندارد های مورد نیاز خود باشد زیرا با رعایت نکردن نکات اجرایی و ایمنی بعد از مدتی زیبایی نمای شما هم به مخاطره میوفتد و گیرایی اولیه خود را از دست خواهد داد به همین دلیل طراحی نما باید با رعایت تمامی ظوابط و استاندارها شکل بگیرد و مواردی مانند نقشه های فاز دو اجرایی ، توجه به عملکرد سازه و نوع آن ، شرایط اقلیمی و جوی منطقه و … توجه شود تا نمای ساختمان دوام و استحکام خود را در شرایط مختلف حفظ کند .از عوامل موثر در طراحی نما میتوان به موارد زیر اشاره کرد.
• توجه به شرایط اقلیمی: شرایط اقلیمی یکی از مهم ترین موارد در طراحی نمای ساختمان است که باید به آن توجه داشه باشید. شما باید بدانید که بنا کجا ساخته شده است و شرایط اقلیمی و آب و هوایی منطقه چگونه است؟ زیرا اقلیم منطقه بر روی سبک طراحی و انتخاب متریال تأثیر مستقیم می گذارد. باوتوجه به اینکه برخی از متریال و یا فرم ها برای هر نوع آب و هوایی مناسب نیستند توجه به شرایط اقلیمی از اهمیت ویژه ای در مراحل روند طراحی نما برخوردار است به عنوان مثال برای مناطق سردسیر باید نمایی طراحی و اجرا شود که عایق مناسبی برای حرارت باشد. متریال مورد استفاده نیز باید در برابر تغییرات دمایی و یخبندان مقاومت لازم را داشته باشد.
• متریال و مصالح: همانطور که در بخش قبل اشاره کردیم باتوجه به تاثیر شرایط آب و هوایی در انتخاب متریال در طراحی نما باید از متریال و مصالح مناسب هر منقطه که در دسترس تر هستند استفاده کنید. استفاده از مصالح موجود در منطقه به شما در اجرای راحت تر نمای ساختمان کمک خواهد کرد. زیرا متریالی که قرار است از شهری دیگر حمل شود و به محل ساختمان آورده شود هزینه ی حمل و نقل را به هزینه اجزای نما اضافه می کند. همچنین در طراحی نما از متریا های با کیفیت و مرغوب استفاده کنید زیرا تا حد بسیار زیادری در زیبای نما تاثیر گذار خواهند بود.
• اصول و ضوابط طراحی نما: معماران و طراحان در زمان طراحی نما باید با توجه به قوانین شهرداری شروع به طراحی نما کنندزیرا نمی توان از هر نوع مصالح و فرمی برای طراحی نما استفاده کرد. به طور مثال طراحی نمای رومی با جزئیات برجسته در برخی از شهرها ممنوع می باشد.
• سلیقه کارفرما: سلیقه کارفرما نیز اهمیت خیلی زیادی در روند طراحی نمای ساختمان دارد بنابراین نمای ساختمان نیز باید مورد تایید کارفرما قرار گیرد. در نتیجه طراحان باید ضمن رعایت ضوابط و اصول اصلی طراحی نما در انتخاب طرح نمای ساختمان سلیقه کارفرما را مد نظر قرار دهند.
• سبک طراحی نما: یکی دیگر از اصول مهم در طراحی نمای ساختمان؛ انتخاب سبک طراحی مناسب با کاربری و منطقه ساختمان است. نمای ساختمان می تواند در انواع؛ مدرن، کلاسیک، سنتی، مینیمال و.. طراحی شود.
• هزینه طراحی نما: یکی از مهم ترین و اساسی ترین قسمت ها در روند طراحی نمای ساختمان توجه به هزینه های اجرایی نما بعد از طراحی می باشد. اگر بودجه مورد نظر برای طراحی نمای ساختمان مشخص باشد، طراح می داند که از چه متریالی استفاده کند. در صورت عدم وجود بودجه ناکافی طراح می تواند بر اساس اصول طراحی نما بهترین نوع مصالح و سبک را انتخاب کند.
• قابلیت اجرای نما: در طراحی نمای ساختمان علاوه بر رعایت اصول طراحی باید به قابل اجرا بودن و جزئیات اجرایی هم توجه شود. مقدار وزنی که نما دارد، نوع اتصالات نما به ساختمان و روش اجرای نما باید در حین طراحی نما باید مورد توجه قرار بگیرد.
• نورپردازی نما: نورپردازی در زیبایی و جذابیت نمای ساختمان بسیار تاثیر گذار است بنابراین همانطور که همان قدری که زیبایی نما در طی روز اهمیت دارد، نورپردازی در طی شب مهم می باشد. با نورپردازی درست نمای ساختمان علاوه بر روشن شدن بنا، ساختمان شاخص ¬تر و زیباتر می شود و در زیبایی هر چه بیشتر منظر شهری نیز تأثیرگذار است.
• تقارن: یکی از راه های برقراری توازن در طراحی نمای ساختمانی تقارن است وجود تقارن در طراحی نمای ساختمان هم لازم نیست اما وجود توازن ضروری می باشد. بنابراین شما میتوانید برای ایجاد توازن در نما از تقارن استفاده کنید. در طراحی نمای سبک هایی مانند کلاسیک و یا رومی نیاز به وجود تقارن در نما امری ضروری است.
• رنگ و بافت : تناسب رنگ، یکی از فاکتورهای لازم و ضروری برای یک نمای مطلوب و مناسب است که در طراحی نما باید به آن توجه داشته باشید. رنگ در نما به گونه ای نیست که بعد از طراحی بخش های مختلف طراح بخواهد رنگ را به نما اضافه کند! بلکه باید در روند طراحی نمای ساختمان به این موضوع مهم توجه کامل را داشته باشد. اگر رنگ تناسب نداشته باشد در نما، حتی بهترین متریال ها با بهترین کیفیت ها هم نمی توانند جذابیت نما را به نمایش بگذارند.
• پیوستگی و انسجام: یکی از نکات مهم در زمان مشاهده کلییت یک نما پیوستگی است. در واقع منظور از پیوستگی نما این است که فرم کلی نمای ساختمان در دید بصری به عنوان یک طرح کامل و یک بخش کامل دیده شود. یعنی به گونه ای نباشد که هر بخش از نما برای خود یک قسمت جداگانه محسوب شده و عملا پیوستگی نما را از بین ببرد. پیوستگی هم از طریق فرم و شکل نما و هم در شکل و بافت باید دیده شود. وجود پیوستگی بین طبقات مختلف و هم در یک طبقه بین بخش های مختلف نما ضروری است.
• ریتم: با ایجاد ریتم در نما شما نمایی زیبا و متعادل خواهی داشت. ریتم یکی از اصول مهم در معماری می باشد که از پراکندگی جلوگیری می کند و باعث ایجاد هماهنگی نیز می شود. در نمای ساختمان هم باید برای ایجاد تعادل در نما باید اجزای نمای ساختمان در کنار هم قرار گیرند از یک ریتم پیروی کنند.
• عنصر شاخص: شاید در طراحی نمای برخی از ساختمان ها نیاز به یک بخش برجسته وجود داشته باشد. برجسته کردن یک بخش باعث جلب توجه آن نسبت به قسمت های دیگر می شود.
• سادگی: یکی از اصول طراحی نما رعایت سادگی است. سادگی یکی از ویژگی هایی است که باید در عین حال که به همه اصول دیگر می پردازید، موضوع سادگی را هم در نظر بگیرید. سادگی بخشی از زیبایی نما را ایجاد می کند. استفاده از متریال یکدست و رعایت تنوع و همچنین شکل و فرم متناسب با ساختمان، به ایجاد سادگی کمک می کند.
• شفافیت بصری: شفافیت بصری نما یعنی وجود پنجره به اندازه کافی در نمای ساختمان. البته این موضوع تا حد زیادی به نقشه های معماری ساختمان بستگی دارد اما خب مسلما معماری که نقشه های معماری را تهیه می کند به این موضوع توجه کافی دارد و باعث می شود که بعد بتواند نمایی جذاب و خاص را طراحی کند. به صورت کلی یک نمای صلب و خشن نمی تواند به اندازه کافی جذاب واقع شود.
