اصول و ضوابط طراحی مدرسه

اهمیت طراحی مدرسه
رعایت ضوابط طراحی مدرسه به خصوص مدارس ابتدایی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. زیرا این گونه فضاها برای قشر آسیب پذیر کودک طراحی و اجرا می شود و از همین رو از حساسیت های خاصی برخوردار است.
طراحی مدرسه بیشتر از آنچه که شما فکر کنید، می‌تواند چالش‌برانگیز باشد. مدرسه نه تنها مکانی برای آموزش هست، بلکه باید به عنوان فضایی برای تشویق الهام و کنجکاوی نیز عمل کند. همچنین مدرسه‌ها به عنوان خانه دوم باید در نظر گرفته شوند، چراکه یک دانش‌آموزان نصف ساعات روزانه خود را در آن‌جا می‌گذراند. بنابراین علاوه‌بر مباحث آموزشی، مسائل روانشناختی هم هنگام طراحی باید رعایت شوند.

چهار رکن طراحی مدرسه
دانش‌آموزان امروزی باید از طریق روش‌های تعاملی‌تر آموزش ببینند و مجموعه مهارت‌های مختلفی را فرا بگیرند تا آن‌ها را برای شغل‌هایی که موجود است یا حتی شغل‌هایی که هنوز به‌وجود نیامده‌اند، آماده کند. برای رسیدن به این هدف مدارس باید به‌گونه‌ای طراحی شوند که اساتید، کارکنان و دانش‌آموزان، ابزارها و محیط‌های عملیاتی برای کمک به نسل‌های آینده را به بهترین شکل ممکن در اختیار داشته باشند. بنابراین طراحی مدرسه باید حول چهار رکن اصلی زیر انجام گیرد:
سازگاری
مدارس جدید باید به‌گونه‌ای طراحی شوند که آن‌ها را قادر سازد تا به سرعت با الزامات جدید و تغییرات سازگار شوند. کلاس‌های درس باید پلان‌های باز و بزرگی را داشته باشند تا به مدیران و دبیران اجازه دهد، محیط‌های آموزشی متنوعی را برای سطوح مختلف پایه فراهم کنند. همچنین امروزه به دلیل شیوع بیماری کرونا باید الزامات بهداشتی بیش از پیش در نظر گرفته شود. در نتیجه فاصله‌گذاری‌های اجتماعی حتماً باید رعایت شوند.
مکانی که مدرسه‌ای در آن ساخته می‌شود نیز بسیار هائز اهمیت است. بسیاری از مدارس در مناطقی که توسعه شهری در آن‌ها بسیار کم است، طراحی می‌شوند، در نتیجه به عنوان لنگر برای سایر ساختمان‌های دیگر عمل می‌کنند. بنابراین حتماً این موارد در هنگام طراحی باید در نظر گرفته شود و طراحی مدرسه به ‌گونه‌ای انجام گیرد که امکان تطبیق با جامعه‌ای که در حال توسعه و پیشرفت است را داشته باشد.
به عنوان مثال فقدان مکان‌هایی مانند سوپرمارکت‌ها ممکن است مدرسه را در ابتدا مجبور به اختصاص فضای زیادی به این‌کار کند، اما یک مدرسه با دسترس قرار گرفتن این امکانات به مرور زمان باید توانایی تغییر کاربری همچین فضاهایی را به فضاهایی با عملکرد مفیدتر داشته باشد.
خلاقیت
یک مدرسه جدید نه‌تنها باید فضاهای آموزشی الهام‌بخشی را شامل شود، بلکه باید به شیو‌ه‌ای خلاقانه و نوآورانه طراحی شود. بر اساس مطالعات محیط‌هایی مانند مدرسه به دانش‌آموزان اجازه می‌دهد تا با حمایت مربیان خود برای کسب مهارت‌های انسان‌محور مانند همکاری، همدلی، آگاهی اجتماعی و.. تلاش کنند.
یکی از کلیدهای اصلی طراحی خلاقانه مدرسه همکاری نزدیک مدرسه با مدیران، اساتید، دانش‌آموزان و والدین برای ایجاد چشم‌اندازی وسیع در جهت ساخت مدرسه‌ای جدید و به‌روز است. استفاده از رویکردهای قدیمی که مدارس را یک‌شکل و طبق یک‌سری استانداردهای خاصی می‌ساختند، هرگز در جوامع امروزی منجر به یک نتیجه خلاقانه برای دانش‌آموزان نمی‌شود. بنابراین برای رسیدن به این امر تنها همکاری نزدیک همه ذینفعان داخلی و خارجی در طول فرآیند طراحی نیاز است.
به همین منظور فضاهای آموزشی خلاقانه که فناوری‌های جدید را شامل می‌شوند، باید به عنوان عناصر اصلی در طراحی قرار بگیرند. موضوعاتی مانند علم، فناوری، مهندسی و ریاضیات سال‌های زیادی است که تمرکز اصلی مدارس را برای برنامه‌های آموزشی در اختیار داشته‌اند. اما امروزه گرایش‌هایی نیز برای افزودن هنرها به این موارد دیده می‌شود. در واقع همکاری بین هنر و علم سازوکار جدیدی برای تعیین برنامه‌های آموزشی می‌طلبد. علاوه‌بر این در دنیای دیجیتالی امروزی کتاب‌خانه‌های سنتی با مراکز رسانه‌ای جایگزین می‌شوند تا یک محیط یادگیری همه‌جانبه را فراهم کنند.
پایداری
پایداری جزء لاینفک موفقیت در طراحی مدرسه‌ است. طراحی مدرسه‌های جدید باید روی بهره‌وری انرژی، استاده از مواد پایدار، کیفیت هوای داخل ساختمان، سلامت و رفاه ساکنان تمرکز کنند.
یک طراح باید از نور روز و طبیعی برای بهبود در کاهش مصرف انرژی‌ها استفاده کند. همچنین عناصر به‌روز نیز باید به‌گونه‌ای طراحی شوند که با برنامه‌های درسی به راحتی ادغام شوند. به عنوان مثال نصب پنل‌های خورشیدی روی پشت‌بام که علاوه‌بر استفاده از انرژی‌های خورشیدی، خود دانش‌آموزان نیز برای یادگیری و کسب اطلاعات بیشتر در مورد تولید برق خورشیدی می‌توانند از آن‌ها استفاده کنند.
طراحی یک گلخانه در قسمتی از فضای مدرسه به دانش‌آموزان امکان یادگیری در مورد تغییرات آب‌و‌هوا، گرمایش جهانی، کاشت و تولید مواد غذایی را فراهم می‌کند.
یکی از مهم‌ترین عوامل برای داشتن مدرسه‌ای پایدار در نظر گرفتن مکانی مناسب برای جمع‌آوری و بازیافت مواد قابل بازیافت است. همچنین نیازهای خنک‌کننده هزینه‌های عملیاتی قابل توجهی را برای اپراتورهای مدارس به‌وجود می‌آورد. بنابراین تأمین این نیازها، تجهیزات بسیار کارآمد با هزینه‌های نگهداری بالا را می‌طلبد، اما در مدارس به‌روز باید این تجهیزات سنتی با تجهیزاتی که هزینه‌های نگهداری پایین یا مصرف انرژی‌های پایینی را دارند، جایگزین شوند.
ایمنی
ایمنی از اصلی‌ترین مواردی هست که در طراحی مدرسه باید در نظر گرفته شود. متأسفانه این یک واقعیت است که جامعه امروزی کاملاً بی امن شده، بنابراین محافظت از دانش‌آموزان در برابر خطرات احتمالی ضروری است. برای این‌کار ورودی‌ها، خروجی‌ها و پنجره‌ها باید به کمک سیستم‌های امنیتی ایمن شوند تا از ورود هر فرد غریبه‌ای به مدرسه و کلاس‌ها جلوگیری شود.
همچنین ایمنی مدرسه شامل حوادث و آسیب‌های احتمالی هم می‌شود ، بنابراین برای جلوگیری و مدیریت در زمان واقعه باید تمهیدات زیر را در نظر بگیرید:
    استفاده از مصالح با دوام و غیرسمی
    برای یک مدرسه کوچک حداقل دو راه فرار با دسترسی آسان نیاز است.
    تعبیه خروجی‌های اضطراری در زمان آتش‌سوزی که دانش‌آموزان و کادر مدرسه را به مکانی امن هدایت کند و در عین حال عاری از هر‌گونه دود و گازهای سمی باشد، بسیار هائز اهمیت است.
    هر ۲۲ متر یک کپسول اتفای حریق باید در نظر گرفته می‌شود.

ضوابط مکان یابی مدارس
برای طراحی مدارس لازم است به ضوابط طراحی مدرسه و استاندارد های مکان یابی و سایتی که مدرسه قرار است در آن واقع شود نیز توجه شود.
    سایتی که مدرسه در آن واقع می شود لازم است نسبت به صنایع آلوده کننده مانند کارخانه ها فاصله زیادی داشته باشد. مدرسه نباید در مسیر باد های مزاحم واقع شود. همچنین مراکزی که آلودگی هوا یا آلودگی صوتی بالایی دارند، مناسب احداث مدرسه نمی باشند.
    احداث مدارس روی زمینی که شیب بیشتر از ۸ درصد دارد طبق ضوابط طراحی مدرسه مجاز نمی باشد. زوایای زمین انتخاب شده برای احداث مدرسه نباید کمتر از ۷۰ درجه باشد.
    سایت مدرسه باید دسترسی آسان به وسایل حمل و نقل عمومی و وسایل نقلیه امدادی باشد و در مجاورت آزادراه ها و اتوبان های شهری واقع نشود.

انواع فضاها در طراحی مدرسه
در ادامه به معرفی انواع فضاها در مدرسه طبق ضوابط طراحی مدرسه ابتدایی پرداخته شده و سپس استاندارد ها و اصول طراحی مورد بررسی قرار می گیرند.
فضا های آموزشی در طراحی مدرسه:
سالن سخنرانی. کلاس ها. کارگاه ها. کتابخانه.
فضا های رفاهی خدماتی:
سلف سرویس. انبار. موتور خانه.حیاط. سرویس بهداشتی.
فضا های اداری:
اتاق جلسات. اتاق مدیریت. اتاق معلمان. معاونت. سرایداری. آبدارخانه.

ضوابط طراحی فضاهای مدرسه به تفکیک
کلاس درس در ضوابط طراحی مدرسه
    از مهم ترین نکات هنگام طراحی کلاس درس، دور بودن آن از آلودگی های صوتی می باشد. جایگذاری کلاس ها در سایت مجموعه باید به گونه ای باشد که نسبت به خیابان های اصلی در دورترین فاصله قرار گرفته و در مکانی آرام واقع شود.
    درب ورودی کلاس باید در مجاورت تخته یا تابلو قرار گرفته و معلم دید مستقیم نسبت به آن داشته باشد. هم چنین درب کلاس باید به بیرون باز شود.
    بزرگ بودن بیش از حد کلاس درس نکته ای منفی بوده و حداکثر ابعاد کلاس باید ۸ متر در ۷ متر باشد. هم چنین ابعاد باید به گونه ای باشد که کلاس حتما مربع یا مربع مستطیل باشد و از ساخت زوایای کمتر از ۹۰ درجه نیز خودداری شود.
    برای مناطق سردسیر ارتفاع سقف تا ۳ متر و برای مناطق مرطوب تا ۳/۲ الزامی است.
    جایگیری کلاس های اول تا سوم ابتدایی طبق ضوابط طراحی مدرسه ابتدایی باید در طبقه همکف باشد تا رفت و آمد دانش آموزان ساده تر شود.
    سکوی معلم بر اساس ضوابط طراحی مدرسه ، عرض ۱/۱ داشته و برای دانش آموزان معلول طراحی حداقل یک کلاس بدون سکو توصیه می شود. حداقل فاصله ردیف اول تا تابلو ۲/۲ در نظر گرفته شود.
انواع چیدمان در کلاس
1 ردیفی و ستونی: این سنتی ترین مدل میباشد. در حقیقت تا زمانی پیش و شاید امروزه در بعضی مدارس، نیمكتها به –
شكلی به زمین متصل بودند.
2 فرم دایرهای شكل: نرمهای دایرهای شكل برای مباحث کلاسی و تكلیف کلاسی مناسب هستند. البته این نوع سازماندهی –
مشكلی که دارد این است که تعدادی از دانش آموزان به ناچار یا پشت معلم یا نیمرخ او روبرو میشوند و نمی توانند ارتباط
بصری مناسبی با او داشته باشند.
3 گروهی: برای مباحثه گروهی و یادگیری مشارکتی و تكالیف گروهی مناسب میباشد.
نمازخانه در ضوابط طراحی مدرسه
    جای گیری نمازخانه در سایت نباید به گونه ای باشد که در مجاورت سرویس های بهداشتی، اتاق ورزش، سالن غذاخوری یا … واقع شود. طبق ضوابط طراحی مدرسه ، نمازخانه باید حتما به فضای باز و حیاط مدرسه دسترسی داشته باشد.
    ورودی اصلی نمازخانه باید از سمت مخالف قبله باشد. استقرار نمازخانه بهتر است در طبقه همکف و بدون اختلاف ارتفاع تا سطح حیاط یا محوطه باشد.
    انتخاب متریال برای دیوار ها یا کفسازی به گونه ای باشد که تمیز کردن آن در کمترین زمان ممکن صورت گیرد.
    استفاده از پنجره ها و بازشو ها در جهت پشت به قبله برای تامین روشنایی فضا با کمک نور طبیعی طبق ضوابط طراحی مدرسه ابتدایی الزامی است. همچنین امکان تهویه مطبوع در این فضا بسیار مهم است.
کتابخانه در طراحی مدرسه
کتابخانه مدرسه باید فضایی ساکت با نور مطلوب باشد. و با استفاده از رنگ ها و دکوراسیون زیبا فضایی دلنشین و دنج برای دانش اموزان ایجاد کنند.
ابعاد میز های کتابخانه 60*90 میباشد و میز ها باید در فاصله استاندارد از هم باشند.
راهرو ها در ضوابط طراحی مدرسه
    راهرو ها و فضاهای ارتباطی باید بازشو هایی جهت نورگیری طبیعی داشته باشند.
    طبق ضوابط طراحی مدرسه ابتدایی ، فاصله اولین پله تا نزدیک ترین در کلاس باید حداقل ۱/۲ متر باشد. نصب علائم و راهنماهای تصویری برای هدایت کودکان تا راه پله ضروری می باشد. حداقل تعداد پله ها ۳ عدد و حداکثر آن ۱۲ عدد پیش از هر پاگرد می باشد.
سرویس بهداشتی در ضوابط طراحی مدرسه
    طبق ضوابط طراحی مدرسه ، قرارگیری سرویس بهداشتی در جبهه ای از ساختمان واقع شود که در جهت وزش باد های غالب نیست. هم چنین باید در دید و نظارت مستقیم مسئولان مدرسه باشد.
    در هر دو طبقه باید یک سرویس بهداشتی با تهویه اصولی طراحی شده و سرویس بهداشتی واقع در طبقه همکف دسترسی جدا از داخل ساختمان و همینطور از داخل محوطه یا حیاط داشته باشد.
    برای استفاده معلولین طبق ضوابط طراحی مدرسه ابتدایی ، یک سرویس بهداشتی در طبقه همکف باید واقع شود.
    حداقل طول و عرض برای سرویس های بهداشتی در همه مقاطع تحصیلی ۱/۳ در ۱/۱ می باشد. برای ۹ عدد چشمه، ۱ در و برای بیشتر از ۹، ۲ در ورود و خروج باید قرار داده شود.
    طبق ضوابط طراحی مدرسه ، به ازای هر ۴۰ نفر در مدرسه ۱ چشمه توالت و برای هر ۶۰ نفر یه روشویی قرار داده می شود.
آبخوری در ضوابط طراحی مدرسه
    فضای آبخوری باید تا حد امکان از سرویس بهداشتی دور باشد. رعایت حداقل فاصله ۱۵ متر تا سرویس طبق ضوابط طراحی مدرسه الزامی است.
    آبخوری داخلی محوطه واقع شده است اما لازم است کاملا نزدیک ساختمان بوده و نزدیک در ورودی باشد. هم چنین فضای آبخوری باید مسقف باشد.
ضوابط طراحی محوطه مدرسه
    فضای محوطه شامل بخش های مختلف مانند زمین والیبال، فوتبال، بسکتبال، فضای آبخوری و فضای سبز می باشد.
    در مدارس ابتدایی دوره اول با ظرفیت کلاس ۲۴ نفره، ۱۱۰ متر مربع، برای دوره دوم، ۱۳۶ و برای مدارس دوره متوسطه دوره اول ۳۶۰ و دوره دوم ۵۸۹ متر مربع در نظر گرفته می شود.
    طبق ضوابط طراحی مدرسه ابتدایی ، سرانه فضای سبز داخل محوطه به ازای هر فرد ۰/۵ متر مربع می باشد.
    زمین ورزش یا زمین بازی باید بدون پستی و بلندی باشد و سطح آن نیز دارای اصطکاک کافی باشد.
    ابعاد زمین ها و همچنین تجهیزات ورزشی و بازی نیز باید طبق استاندارد ها و ضوابط طراحی مدرسه باشد.

ضوابط آسایش حرارتی در مدرسه
آسایش حرارتی افراد در محیط از مهم ترین معیار ها و ملاک های یک طراحی درست است. در ادامه میزان رطوبت و درجه حرارت مطلوب در فضاهای مختلف طبق ضوابط طراحی مدرسه ابتدایی مورد بررسی قرار می گیرد.
    رطوبت نسبی استاندارد برای فضاهای آموزشی بین ۳۰ تا ۷۰ درصد می باشد.
    درجه حرارت مناسب برای کلاس های درس ۱۸ تا ۲۱ ، سالن های چند منظوره و نمازخانه ۲۰ تا ۲۳ ، سالن ورزش ۱۵ تا ۱۹ ، کارگاه ها ۱۶ تا ۱۹ درجه سانتی گراد می باشد.
    در اقلیم های مرطوب لازم است علاوه بر تجهیزات تهویه، پنجره هایی در کلاس به جهت ایجاد کوران و تهویه طبیعی قرار داده شود.
    موتورخانه و سیستم های گرمایش سرمایش مرکزی طبق ضوابط طراحی مدرسه بهترین گزینه می باشد.

نورپردازی در ضوابط طراحی مدرسه
    طبق ضوابط طراحی مدرسه استفاده از نور طبیعی برای روشنایی کلاس ها و دیگر فضاها الزامی است. نورپردازی کلاس درس باید به گونه ای باشد که نور از سمت چپ وارد کلاس شود.
    بهترین نور طبیعی که کلاس ها می توانند از آن ها بهره مند شوند، نور سمت شمال و جنوب است.
    متریال کفسازی یا دیوار ها و حتی نیمکت ها نباید صیقلی یا به هر گونه ای باشد که نور را منعکس کرده و خیرگی ایجاد کند.
    در صورت امکان اجرا، نورگیر های سقفی برای فضاهای آموزشی و کارگاه ها بهترین گزینه هستند.
    در مورد کلاس هایی که در شب مورد استفاده قرار می گیرند یا به هر دلیلی از نور مصنوعی استفاده می کنند، طبق ضوابط طراحی مدرسه ، ۳۰۰ تا ۵۰۰ لوکس میزان روشنایی مطلوب است. برای راهرو ها ۱ تا ۱۵۰ لوکس و برای سرویس های بهداشتی ۵۰ تا ۱۰۰ لوکس مناسب است.

رنگ در ضوابط طراحی مدرسه
نقش رنگ‌ها در طراحی مدرسه
رنگ‌ها نقشی اساسی را در طراحی مدارس ایفا می‌کنند که عبارت‌اند از:
    بهبود حافظه
    جلب توجه دانش‌آموزان
    کمک به دانش‌آموزان با توانایی‌های خاص
    ایجاد محیطی پویا و مثبت
    کاهش استرس و خستگی
    بازدهی را افزایش و همراه با پیشرفت تحصیلی برای دانش‌آموزان است.
از چه رنگ‌هایی در طراحی مدرسه استفاده می‌شود؟
بسته به نوع مقطعی که طراحی می‌کنید می‌توانید از رنگ‌های زیر استفاده کنید.
رنگ آبی: آرامش‌بخش، حس دعوت‌کنندگی، افزایش کارایی و اعتماد
رنگ قهوه‌ای: اعتماد، کاهش خستگی و امنیت
رنگ سبز: کاهش استرس، آرامش‌بخش و افزایش حافظه
رنگ نارنجی: تحریک احساسات، خلاقیت و هیجان
رنگ قرمز: جلب توجه، افزایش اشتها و ایجاد خلاقیت
رنگ زرد: افزایش هیجان، خلاقیت و اعتماد به نفس
رنگ صورتی: ایجاد محبت و آرامش فیزیکی
رنگ بنفش: افزایش مهارت، کیفیت و آگاهی
رنگ سفید: وضوح، پاکی، خلوص و سادگی
رنگ مشکی: امنیت، ایمنی و کارایی
برای کلاس های درس استفاده از رنگ های ملایم و سرد گزینه به جهت کنترل هیجانات کودکان و افزایش تمرکز آن ها توصیه می شود.
برای دیوار حیاط و فضاهای بازی می توان از رنگ های قرمز، نارنجی و رنگ های گرم و تند استفاده کرد تا هیجانات کودکان هنگام بازی تخلیه شده و با تمرکز بیشتری در کلاس درس حضور داشته باشند.

ممنوعیت‌های طراحی مدرسه
در فضاهای آموزشی مانند مدرسه از طراحی موارد زیر خودداری کنید:
    طراحی آسانسور
    طراحی حوض یا حوضچه
    استفاده از بخاری برای گرمایش

مشاوره و انجام پروپوزال معماری
انجام مطالعات رساله معماری، کارشناسی و کارشناسی ارشد
مشاوره و انجام پایان نامه معماری کارشناسی و کارشناسی ارشد

خرید کتابهای دست دوم مهندسی عمران

خرید کتاب دست دوم معماری

خدمات گروه معماری هفت:
گروه معماری هفت متشکل از مهندسان معمار خبره در زمینه های زیر در خدمت شما عزیزان است:
طراحی ساختمان مسکونی
طراحی ساختمان اداری
طراحی ویلا
طراحی نما
اصلاح پلان
انجام پایان نامه معماری
انجام پروپوزال معماری
شیت بندی

با ما تماس بگیرید... 09122257213

مقالات دیگر

_______________________________________________________