اصول و ضوابط طراحی کتابخانه

تاریخچه کتابخانه؛ از گذشته تا امروز
در آن زمان، قبل از ظهور موتورهای جستجوی آنلاین، افراد برای دریافت سؤالات خود به معتبرترین کتابخانه‌ای که می‌شناختند مراجعه می‌کردند. تنها کاری که باید انجام می‌دادید، این بود که سؤال خود را مطرح کنید و یک کتابدار مستقیماً به سؤال شما پاسخ می‌دهد یا شما را به سمت کتابی راهنمایی می‌کند که حاوی اطلاعات موردنظر شما است. مفهوم کتابخانه به هزاره‌ها قبل برمی‌گردد. اولین کتابخانه سازمان‌یافته در خاورمیانه باستان در قرن هفتم پیش از میلاد توسط فرمانروای آشوری در نینوا، عراق امروزی تأسیس شد. این مجموعه شامل تقریباً ۳۰۰۰۰ لوح خط میخی بود که بر اساس موضوع جمع شده بودند.
بعد از گذشت مدتی تقریباً تمام تمدن‌های بزرگ، کتابخانه‌هایی ساختند که مخزن‌هایی از دانش بودند که اطلاعات و محتویات کتاب‌ها به‌سختی فراهم می‌شد. برخی از آن‌ها به‌قدری بزرگ و جامع بودند که آثار آن‌ها تا امروز زنده است. برای مثال، کتابخانه اسکندریه در مصر حدود ۷۰۰۰۰۰ سند از یونان، ایران، مصر، هند و سایر مناطق جهان را در خود جای‌داده است. این کتابخانه آن‌قدر بزرگ و مشهور بود که یک شعبه در معبد سراپیس داشت. شهرت جهانی کتابخانه بیت‌الحکمه در بغداد که در سال ۸۳۰ پس از میلاد تأسیس شد، یکی دیگر از «ابر کتابخانه‌ها» بود که به‌خاطر مجموعه‌ای عظیم معروف بود.
باگذشت قرن‌ها، مردم به مزایای داشتن مراکز دانش در دسترس عموم پی بردند و کتابخانه‌ها در شهرها و شهرستان‌های سراسر جهان رایج شدند و تا امروز همچنان به تعداد و رونق آن‌ها افزوده می‌شود.

انواع کتابخانه‌ها
برای طراحی کتابخانه شما باید با انواع آن‌ها آشنایی داشته باشید. در ادامه به بررسی چند مورد از این مسئله خواهیم پرداخت. این را هم بدانید که همه این موارد میتوانند در یک کتابخانه عمومی باشند که هرکدام در یک قسمت قرار دارند.
۱)  منظور از کتابخانه‌های پژوهشی چیست؟
این کتابخانه‌ها اغلب در دانشگاه‌ها هستند که شامل مجموعه‌ای از مطالب در مورد موضوعات علمی هستند. در کتابخانه‌های پژوهشی علی‌رغم اینکه از تحقیقات علمی پشتیبانی می‌کنند، در تلاش‌اند که دسترسی به تمام موارد موردنیاز را فراهم کنند.
۲) کتابخانه‌های دیجیتال یا کتابخانه الکترونیکی
کتابخانه دیجیتال، کتابخانه‌ای است که در آن اسناد به‌جای کاغذ یا سایر رسانه‌های محلی به شکل الکترونیکی ذخیره شده‌اند. اطلاعات و منابع کتابخانه دیجیتال به‌راحتی قابل‌دسترس و مقرون‌به‌صرفه است.
۳) هدف از تاسیس کتابخانه‌های دانشگاهی چیست؟
در محوطه دانشگاه قرار دارد و باهدف خدمت به دانشجویان، اساتید و سایر مؤسسات دانشگاهی تأسیس می‌شود که می‌تواند به بهبود فرهنگ مطالعه در سراسر کشور کمک کند؛ بنابراین کتابخانه‌های دانشگاهی باید اطلاعات قابل‌اعتماد و مرتبط در رشته‌های مختلف را در اختیار دانشجویان قرار دهند.
۴) توضیحی درباره کتابخانه‌های کودکان
شامل مجموعه‌ای از کتاب‌هایی است که برای کودکان و نوجوانان در نظر گرفته شده است. این کتابخانه‌ها اغلب در اتاق‌های جداگانه در کتابخانه‌های عمومی قرار دارند. محیط این مکان باید به گونه‌ای باشد که کودکان به خواندن و سوادآموزی، علاقه‌مند شوند. می‌توانید از رنگ‌های شاد در دیوارهای اتاق و نصب پوسترهای بچگانه در اطراف اتاق استفاده کنید.
۵) کتابخانه‌های عمومی شامل چه موضوعاتی می‌شوند؟
کتابخانه عمومی شامل تمام موضوعات مختلف می‌شوند؛ از جمله موارد بالا و می‌تواند هر بخش در یک اتاق جداگانه قرار گیرد و طراحی هر بخش مربوط به موضوع خودش باشد. کتابخانه‌های عمومی معمولاً بخشی از یک سیستم سراسری هستند، بنابراین شهروندان در صورت داشتن کارت کتابخانه فعال می‌توانند از همه شعب استفاده کنند.
کارت کتابخانه معمولاً برای افرادی که می‌خواهند کتاب امانت بگیرند، صادر می‌شود و کارکنان کتابخانه جزئیات زمان امانت و تعداد آیتم‌های امانت گرفته شده را برعهده دارند.

ریز فضاهای مربوط به کتابخانه
مساحت موردنیاز برای یک کتابخانه عمومی و جامع حدود ۵۰۰ مترمربع می‌باشد و ریز فضاهای مربوط به آن به شرح زیر است:
۱) ورودی و راهرو
۲) بخش‌پذیرش و اطلاعات: معمولاً جلوی درب ورودی قرار دارد.
۳) محل امانات: این مورد هم در نزدیکی درب ورودی قرار دارد؛ به عنوان مثال می‌تواند روبروی بخش پذیرش قرار گیرد.
۴) سالن‌های مطالعه: معمولاً باید در طبقات و یا جاهای که سکوت بیشتری داشته و از ورودی فاصله داشته باشد.
۵) بخش کودکان: در طبقه همکف در یک اتاق جداگانه قرار می‌گیرد.
۶) اتاق‌های مدیریت و کارکنان: باید در یک بخش کاملا مجزا از فضای اصلی طراحی شوند.
۷) بایگانی
۸) انتشارات
۹) نمازخانه
۱۰) سرویس‌های بهداشتی
همه این موارد تعدادی از فضاهای مربوط به کتابخانه است که باتوجه‌به خلاقیت طراح و شرایط ساختمان باید به بهترین نحو ممکن طراحی شود.

ضوابط طراحی کتابخانه
ورودی در ضوابط طراحی کتابخانه
ورودی ها از مهم ترین بخش های هر مجموعه می باشند. طبق ضوابط طراحی کتابخانه ورودی باید در عین حال که دعوت کننده است، ماهیتی کلی از کاربری و نوع فضا نیز به بیننده ارائه دهد. ورودی ها باید طبق اصول طراحی کتابخانه عمومی ابعاد و اندازه های استاندارد داشته و در موقعیتی از سایت واقع شود که تا مسیرهای پیاده و سواره فاصله مطلوبی داشته باشد. در طراحی ورودی، طبق ضوابط طراحی کتابخانه ، ورودی معلول نیز باید در نظر گرفته شده و تجهیزات و امکانات لازم مانند طراحی رمپ یا بالابر نیز طراحی شود.
لابی در ضوابط طراحی کتابخانه
لابی در ضوابط طراحی کتابخانه در واقع یک فضای عمومی به حساب می آید که افراد را به بخش های مختلف هدایت می کند. تابلو های راهنما، راهرو های عریض، مبلمان مخصوص نشستن در لابی کتابخانه دیده می شود.
سالن مطالعه در ضوابط طراحی کتابخانه
سالن مطالعه طبق ضوابط طراحی کتابخانه ، قوانین و استاندارد های مخصوصی دارد. فاصله میز ها باید به گونه ای باشد که افراد به راحتی بین آن ها جابه جا شوند. در راهرو ها و مسیر های دسترسی به قفسه ها نیز نباید میز های مطالعه را قرار داد. متریال کفسازی باید به گونه ای باشد که با جابجایی صندلی ها و یا رفت و آمد افراد، صدای مزاحم به وجود نیاید. از طرفی تمیز کردن کف نیز باید آسان باشد و آلودگی ها را به خود جذب نکند. معمولا جنس میز و صندلی ها در سالن مطالعه از چوب است تا هم برای نشستن راحت باشد و به مرور باعث خستگی نشود و هم جابجایی آن ها صدای مزاحم به وجود نیاورد.
بخش اداری در ضوابط طراحی کتابخانه
یکی دیگر از فضاهای مهم در ضوابط طراحی کتابخانه ، بخش های اداری است. بخش اداری برای فعالیت های جاری و روزمره کارکنان کتابخانه در نظر گرفته شده و از این قسمت باید امکان کنترل و اشراف کامل به دیگر بخش های کتابخانه وجود داشته باشد.
فضاهای خدمات، سرویس های بهداشتی، انبار، نمازخانه، سالن جلسات، بوفه، تاسیسات، پارکینگ، محوطه و … نیز جزو دیگر بخش های کتابخانه هستند و هر کدام برنامه فیزیکی و متراژ و استاندارد های مخصوص به خود را دارند.

متراژ فضا در اصول طراحی کتابخانه عمومی
ابعاد کلی یک کتابخانه با توجه به تراکم منطقه ای که سایت کتابخانه در آن واقع است، میزان گردش کتاب ها، تعداد متون و کتاب های موجود در کتابخانه و میزان جمعیت کتابخانه تعیین می شود. جا نمایی کتابخانه در موقعیت زمین طبق ضوابط طراحی کتابخانه باید به گونه ای باشد که بهترین دسترسی را به وسایل حمل و نقل عمومی و خیابان های اصلی داشته باشد.
ابعاد قفسه ها
قفسه ها در ابعاد ۲۰۰ تا ۲۳۰ میلی متر جزو ابعاد استاندارد به شمار می روند و همینطور در صورت استفاده از قفسه های دوطرفه می توان از قفسه هایی با عمق ۴۵۰ میلی متر استفاده نمود. اما ابعاد ۲۳۰ رایج ترین ابعاد است و برای کتاب هایی با عرض بیشتر باید از قفسه هایی با ابعاد متفاوت استفاده نمود. در یک بررسی کلی می توان گفت در ضوابط طراحی کتابخانه حدود ۸۰ درصد قفسه ها ۲۰۰ میلی متری، ۱۵ درصد ۲۵۰ و 5 درصد ۳۰۰ میلی متری هستند. ارتفاع طبقات می توان تا ۲۲۲۰ میلی متر نیز طراحی شود.
ابعاد میزها
مبلمان کتابخانه در سالن مطالعه شامل میز ها و صندلی ها از مهم ترین اجزای کتابخانه هستند. استاندارد بودن ابعاد و راحتی استفاده از آن ها جزو اولویت های اصول طراحی کتابخانه عمومی می باشد. ابعاد میزهای تک نفره ۶۰۰ در ۹۰۰ میلی متر است. ۹۰۰ در ۱۲۰۰ طبق ضوابط طراحی کتابخانه برای میز های دونفره در نظر گرفته می شود. میز های جمعی قابلیت استفاده ۴ تا ۱۲ نفر را دارند. عرض میز های جمعی نباید از ۱۲۰۰ کمتر باشد و فاصله های جانبی بین هر دو نفر حداقل ۹۰۰ میلی متر است.
ابعاد صندلی ها
صندلی ها طبق ضوابط طراحی کتابخانه باید راحت باشند و استفاده از آن ها به مرور باعث خستگی نشود. ارتفاع صندلی برای سنین ۵ تا ۶ سال، ۴۲۰ میلی متر، ۶ تا ۱۲ سال، ۴۶۰ و بزرگسالان تا ۵۰۰ میلی متر نیز می رسد.

نورپردازی در اصول طراحی کتابخانه عمومی
از ویژگی های اصلی نورپردازی برای محیط این است که چشم را دچار خستگی و خیرگی نکند، رنگ مناسبی داشته باشد و برای مطالعه مناسب باشد، میزان روشنایی یکنواختی داشته باشد و زیاد و کم نشود، همچنین نورپردازی محیط نباید گرمای محیط را افزایش دهد. دو نوع نورپردازی طبیعی و مصنوعی برای فضاهای کتابخانه وجود دارد. در مورد نورپردازی طبیعی باید توجه داشته باشید در ساعاتی از روز که نور شدید و آزار دهنده است حتما از سایبان برای پنجره های کتابخانه استفاده شود.
طبق ضوابط طراحی کتابخانه حتما باید به این نکته توجه داشت که برای هر میز نور موضعی سقفی جدا وجود داشته باشد به گونه ای که ایجاد سایه نکند و به مرور باعث خستگی نیز نشود. رنگ نورها ترکیبی از زرد و سفید باشد و شدت آن ها آزار دهنده نباشد.

تهویه در ضوابط طراحی کتابخانه
یکی از اصول مهم طراحی کتابخانه عمومی یا کتابخانه های خصوصی، تهویه مطبوع آن است. به خصوص برای فضاها و سالن هایی که کتاب های نفیس و مهم نگهداری می شوند لازم است تهویه به درستی صورت گیرد تا کتاب ها آسیب نبینند. عواملی مانند رطوبت نسبی هوا، دمای محیط، جریان هوا و … می توانند بر کتاب ها تاثیر بگذارند و به مرور باعث تخریب آن ها شوند. از طرفی تهویه مطبوع سالن های مطالعه نیز جزو اولیت های ضوابط طراحی کتابخانه بوده و بر آسایش حرارتی افراد حاضر در کتابخانه تاثیر زیادی دارد. در کل به منظور ایجاد بهترین شرایط برای نگهداری کتب و همچنین تامین آرامش مطالعه کنندگان، ایجاد فضایی عاری از گرد وغبار، گاز، مایع و اسید الزامی است و دما و رطوبت محیط نیز باید دائما تحت کنترل باشد.

نکات کلی مهم در اصول طراحی کتابخانه عمومی
    آرامش و سکوت: همان طور که پیش تر نیز گفته شد، یکی از ویژگی های مهم برای هر کتابخانه ای سکوتی است که در آن وجود دارد. به این منظور باید از متریال آکوستیک و جاذب صدا استفاده کرده و حتما فضا را با عایق های صوتی تجهیز کرد.
    انعطاف پذیری: یکی دیگر از نکات در ضوابط طراحی کتابخانه ، انعطاف پذیری محیط می باشد. به این منظور می توان از اجرای پارتیشن ها و جداکننده های فضا استفاده نمود.
    نور ملایم: نور مطلوب برای فضای کتابخانه نور شمال است. تابش مستقیم خورشید در فضاهای مطالعه به هیچ عنوان توصیه نمی شود.
    دسترسی های معلولین: استفاده از آسانسور یا رمپ  برای بخش های مختلف کتابخانه و تامین دسترسی افراد معلول الزامی است.

مشاوره و انجام پروپوزال معماری
انجام مطالعات رساله معماری، کارشناسی و کارشناسی ارشد
مشاوره و انجام پایان نامه معماری کارشناسی و کارشناسی ارشد

خرید کتابهای دست دوم مهندسی عمران

خرید کتاب دست دوم معماری

خدمات گروه معماری هفت:
گروه معماری هفت متشکل از مهندسان معمار خبره در زمینه های زیر در خدمت شما عزیزان است:
طراحی ساختمان مسکونی
طراحی ساختمان اداری
طراحی ویلا
طراحی نما
اصلاح پلان
انجام پایان نامه معماری
انجام پروپوزال معماری
شیت بندی

با ما تماس بگیرید... 09122257213

مقالات دیگر

_______________________________________________________