مدرسه ابتدایی جدگال - دفتر معماری داز

معرفی پروژه
معمار: دفتر معماری داز
موقعیت: سیدبار، ایران
مساحت: 480 متر مربع
سال ساخت: 2020



تاریخچه و اهداف پروژه
این پروژه در پاسخ به درخواست عمومی یک سازمان مردم نهاد برای ساخت یک مدرسه با رویکرد توسعه پایدار و درخواست اهالی و جوانان روستای سیدبار – جدگال (واقع در ۱۰۰ کیلومتری چابهار) برای ساخت مدرسه در روستای آن‌ها شکل گرفت. در نتیجه، تیم طراحی معماران و تسهیلگران پروژه به‌صورت داوطلبانه کار طراحی و نظارت بر فرایند ساخت مدرسه را آغاز کردند
در ابتدا، تیم طراحی به مدت چند ماه مطالعات معمارانه و اجتماعی را در روستا و منطقه انجام داد. در این فرایند مشارکتی، نیازها، کمبودها، ظرفیت‌ها و توانمندی‌های روستا و ساکنان بومی شناسایی، دسته‌بندی و اولویت‌بندی شد. باتوجه‌به بودجه محدود پروژه و اینکه قرار بود مدرسه تنها با کمک‌های مردمی ساخته شود، معماران به‌جای سناریوی “ساخت و اهدا”، رویکرد مشارکت‌درساخت را انتخاب کردند. این رویکرد، توسعه پایدار را تقویت کرده و زیرساخت‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی را به وجود می‌آورد. در نتیجه، مدرسه‌ای طراحی شد که به مرکز توسعهٔ روستا و جوامع وابسته به آن تبدیل شود. به‌این‌ترتیب، مدرسه علاوه بر اینکه محلی برای آموزش کودکان بود، به مکانی برای گردهمایی و یادگیری برای همه اهالی روستا نیز تبدیل شد. برای عملی‌کردن این ایده و با همکاری تسهیلگران اجتماعی، اقدامات زیر انجام شد.
    انجام کارهای گروهی
    دعوت از اهالی روستا برای حفظ بهداشت و نظافت روستا
    ساخت سیستم فاضلاب بهداشتی
    راه‌اندازی کارگاه سوزن‌دوزی

مدرسه جدگال تجلی معماری مشارکتی
با هماهنگی روش مشارکت اجتماعی در توسعه، اهالی روستا به‌عنوان کارگر ساده در ساخت مدرسه مشارکت کردند. اما کار آن‌ها به اینجا ختم نشد. خانواده‌های روستا با کمک‌های مالی و فروش محصولات سوزن‌دوزی به ساخت مدرسه کمک کردند. به‌این‌ترتیب، مدرسه با مشارکت همگانی ساخته شد و حمایت و حسن‌نیت همه اهالی روستا را به دست آورد.
مدیریت و نگهداری مدرسه نیز بر عهدهٔ گروهی از اهالی روستا و معلمان است. بخشی از درآمد حاصل از بخش گردشگری و سوزن‌دوزی صرف نگهداری مدرسه می‌شود. بدین ترتیب، مدرسه‌ای که با مشارکت اهالی روستا ساخته شده، در نهایت توسط آن‌ها نگهداری می‌شود.

کارکرد چند عملکردی مدرسه جدگال
در حال حاضر، این مدرسه علاوه بر کارکرد آموزشی، دارای چندین کارکرد دیگر نیز هست: فضایی برای بازی کودکان در تعطیلات و شب‌ها، مکانی برای دورهمی اهالی روستا و خانواده‌هایشان، محلی برای تماشای فیلم و فوتبال به‌صورت گروهی، کتابخانه و اقامتگاه گردشگری.

مدرسه جدگال مرکزی برای یادگیری و گردهمایی اهالی روستا
مدرسه ابتدایی جدگال فراتر از یک فضای آموزشی معمولی است. این مدرسه با مساحتی حدود ۴۷۰ مترمربع در یک‌طبقه ساخته شده و کارکردهای متنوعی را ارائه می‌دهد.
    چهار کلاس ابتدایی: این کلاس‌ها قابلیت ترکیب و ادغام با یکدیگر را دارند که باعث انعطاف‌پذیری فضا می‌شود.
    کتابخانه: فضایی آرام و مناسب برای مطالعه و تحقیق دانش‌آموزان.
    سالن چندمنظوره: این سالن با کاربری‌های متنوعی همچون اتاق کنفرانس، کارگاه آموزشی و یا تالار امتحانات قابل‌استفاده است.
    حیاط‌های بازی اصلی و فرعی: این فضاها به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که ضمن کاربری به‌عنوان محل بازی کودکان، نقش مهمی در تبدیل‌شدن مدرسه به مرکز گردهمایی روستا ایفا کنند و امکان آموزش برای کل اهالی روستا را فراهم آورند.
هدف اصلی این پروژه، تبدیل مدرسه به کانونی برای یادگیری و گردهمایی کل جمعیت روستا بوده است.
باتوجه‌به نسبت تعداد دانش‌آموزان به معلمان در این روستا و همچنین رعایت قوانین نوسازی مدارس، مدرسه به چهار کلاس نیاز داشت. در طراحی این کلاس‌ها، دو کلاس با اندازه‌های متفاوت به هم متصل شدند. در بزرگ‌ترین دسته‌بندی، یک فضای میانی وجود دارد که به دانش‌آموزان کوچک‌تر اجازه می‌دهد تا به کلاس بزرگ‌تر ملحق شوند و از آموزش بهره‌مند شوند. همچنین این فضای میانی، فضایی برای تعامل دانش‌آموزان کوچک‌تر با دانش‌آموزان بزرگ‌تر فراهم می‌کند.



اهمیت و تأثیر پروژه
فرم دایره‌ای حیاط مدرسه و نحوه چیدمان کلاس‌ها بر اساس مفهوم محوریِ آموزش، یعنی «یادگیری با هم» شکل‌گرفته است. چرخش در چیدمان کلاس‌ها در عین اتصال آن‌ها از گوشه‌ها، امکان جریان هوا بین کلاس‌ها را فراهم می‌کند و حیاط‌های فرعی کوچکی را برای انجام کارهای گروهی و فعالیت‌های خارج از کلاس ایجاد می‌کند. در نتیجه، با این چیدمان فضایی، حیاط مرکزی اولیه‌ای در وسط مدرسه به‌عنوان محل جمع‌شدن دانش‌آموزان و اهالی روستا، یک فضای دایره‌ای‌شکل در اطراف کلاس‌ها و بین دیوار ضخیم و مشبک و کلاس‌ها، و همچنین حیاط‌های خصوصی به‌دست‌آمده است.

در مفهوم سنتی، دیوارِ محیطِ یک بنا، حفاظت‌کننده، جداکننده و به طور کلی نمایانگرِ یک سازه‌ی نگهبانِ ساخته‌شده از مصالح بنایی است. با این حال، در این پروژه، به دلیل موقعیت منحصر به فرد مدرسه که در میانه‌ی یک دشت وسیع و نسبتاً مسطح قرار دارد، دیوار مدرسه به عنوان پوسته‌ای مشبک، دعوت‌کننده و بازیگوش در نظر گرفته شد.


چیدمان بازشوهای موجود در دیوار به گونه‌ای است که فردی که روی صندلیِ کلاس نشسته است، می‌تواند امتداد دشتِ اطراف را ببیند. این بازشوها با اندازه‌ها و شکل‌های مختلف، ورودی‌های متعددی را برای دانش‌آموزان جهت رسیدن به مدرسه فراهم می‌کنند. علاوه بر این، با افزایش ضخامت این دیوار پیوسته و درعین‌حال مشبک، برخی از کاربری‌های ضروری ساختمان مانند بوفه، اتاق نگهبان مدرسه و انباری در آن تعبیه شده است. همچنین ورودی اصلی با ایجاد عمق و دعوت‌کنندگی ایجاد شده‌ است.
معماران در طراحی این مدرسه، آموزش را به‌عنوان مفهومی مشارکت‌محور در نظر گرفته‌اند. بر همین اساس، فضاهای متعارف مدرسه که به‌عنوان بسترهایی برای این ایده‌ها عمل می‌کنند، به این شکل متحول شدند: دیوار مدرسه از «جداکننده» به یک پوستهٔ ساختاری تبدیل شد که به‌عنوان پوستی مشبک، بدون مرز و بازیگوش عمل می‌کند. این پوسته، افراد را به گردهم آمدن دعوت می‌کند، فرهنگ جامعه را تقویت می‌کند و در عین حال ارتباط بین مردم را برقرار می‌سازد.
این دگرگونی با هدف از بین بردن سلسله مراتب و تقویت فرهنگ پرسشگری انجام شد و بر اساسی‌ترین معنای رفتن به مدرسه، یعنی «با هم بودن» تأکید کرد. در نتیجه، هدف ایجاد مدرسه‌ای بود که به‌مثابه آشیانه‌ای برای پرورش خلاقیت عمل کند.


پروژه مدرسه ابتدایی جدگال فراتر از ساخت یک بنا، حرکتی برای دگرگونی اجتماعی بود. این پروژه باهدف ارتقای سطح فکری و اجتماعی اهالی روستا، توانمندسازی زنان روستایی و ایجاد مشارکت عمومی آغاز شد. هدف نهایی، تبدیل این مشارکت به اهرمی برای ساخت مدرسه بود.