معماری پایدار (Sustainable architecture) چیست؟

معماری پایدار (Sustainable architecture) چیست؟
معماری پایدار یکی از تحولات بسیار مهم در حوزه معماری است که هدف آن طراحی بنا بر مبنای اصول پایداری و صرفه جویی در مصرف انرژی می باشد.
پایداری و توسعه پایدار به منظور کاهش آلودگی های زیست محیطی و بهینه سازی مصرف انرژی مورد توجه طراحان و معماران قرارگرفته است. این معماری در واقع واکنشی به بحران های پیش آمده در دنیای صنعتی و مدرن امروز به شمار می آید.
در عصر حاضر ایجاد پایداری و توسعه آن با توجه به مشکلات عصر صنعت امری بسیار ضروری در معماری است و باید توجه ویژه بدان معطوف گردد.

اهداف کلی معماری پایدار
    توجه به زندگی انسان و بهبود وضعیت فیزیکی و روانی آن
    استفاده از مصالحی که تولید، مصرف و یا تخریب آن ها با محیط سازگار باشد
    تطبیق و هماهنگی با محیط زیست
    مصرف محدود سوخت های فسیلی
    استفاده از انرژی های طبیعی مانند نور خورشید
    کاهش آسیب به محیط پیرامون
    کاهش میزان تولید گاز دی اکسید کربن
    احترام به طبیعت و به کارگیری پتانسیل های موجود در آن
    استفاده مجدد از مصالح ساختمانی و مواد بازیافتی
    کاهش تولید نخاله های ساختمانی
    افزایش عمر مفید ساختمان
    جلوگیری از به کاربردن مصالح ساختمانی ناسازگار با طبیعت

ویژگی های معماری پایدار
این معماری دارای اصول و ویژگی های زیر می باشد:
هماهنگی با محیط زیست
در طراحی پایدار، ساختمان با محیط پیرامون خود و شرایط اقلیمی سازگار است و با آن ارتباط برقرار می کند. این طراحی نیازهای کنونی بشر را به نحوی تامین می کند که نسل های آینده نیز بتوانند از منابع انرژی استفاده نمایند.
صرفه جویی در مصرف انرژی
انعطاف پذیری بالا، مصرف حداقل انرژی و راندمان بالا در استفاده از منابع انرژی جزء نکات ضروری در این معماری هستند. از این رو استفاده از منابع محدود موجود در طبیعت کاهش می یابد و آلاینده های زیست محیطی به منظور جلوگیری از اختلال در چرخه طبیعت مدیریت می شوند.
یک معمار می تواند با کاربرد محتاطانه منابع انرژی میزان استفاده از آن ها را در ساخت بنا کاهش دهد. در معماری سبز، ساختمان با استفاده از مصالح بومی و قابل بازیافت بنا می شود.
استفاده صحیح از مصالح
مصالح مورد نیاز در این معماری باید از دوام و مقاومت لازم برخوردار می باشد و نه تنها حاضرسازی آن ها با کمترین میزان انرژی صورت گیرد، بلکه میزان مواد شیمیایی در آن ها بسیار اندک باشد.
مهم ترین اصل در طراحی پایدار انتخاب مصالح و عملکرد آن هاست. یک ساختمان باید حدود 80 درصد از خودکفایی لازم در جهت تامین انرژی مورد نیاز برخوردار باشد.
پاسخگویی به نیازهای انسان
پایداری به معنای تداوم زندگی در آینده است و به پایداری اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی اشاره دارد. این مفهوم بر سه اصل صرفه جویی در کاربرد منابع، طراحی انسانی و طراحی هماهنگ با چرخه حیات استوار است.
معماران نظم هارمونیکی که بین عناصر طبیعت وجود دارد را الگوی طراحی خود قرار می دهند و معماری پایدار که معماری اکولوژیکی، معماری زیست محیطی و معماری سبز نام دارد را اجرا می کنند. طراحی سبز با مهندسی سازه، برق و مکانیک در ارتباط است.
در طراحی یک سازه علاوه بر توجه به بافت، نور، زیبایی و تناسب باید عوامل دیگر زیست محیطی، انسانی و اقتصادی نیز مد نظر قرارگرفته شوند.
این عوامل شامل هویت منطقه ای و فرهنگی، اقلیم آب و هوایی، مصالح ساختمانی، سازگاری با بستر، تامین نیازهای انسانی، نمای ساختمان و… می باشند.
پاسخگویی به نیازهای ساکنین
معماری باید به نحوی باشد که حضور افراد در ساختمان محترم شمرده شود و نیازهای روحی و جسمی ساکنین ساختمان را تامین کند. توجه به طبیعت و حضور آن در محیط زندگی باعث بهبود سطح روانی انسان شده و بر روحیات او تاثیر بسزایی دارد.
هماهنگی با سایت
هر سازه ای باید با ملایمت در زمین ناحیه خود قرار بگیرد و با محیط پیرامون خود سنخیت داشته باشد. معمار استرالیایی گلن مورکات این جمله را بیان کرده است که ساختمان باید زمین را به صورتی آرام و سبک لمس کند.
این جمله به تمامل بین ساختمان و سایت اشاره دارد که امری ضروری برای فرآیند سبز به شمار می رود. سازه هایی که بی رویه انرژی مصرف می کنند آلودگی ایجاد می کنند و با کاربران و مصرف کنندگان خویش بیگانه اند در نتیجه هرگز زمین را به صورت آرام و سبک احساس نمی کنند.
کل گرایی
تمامی اصول معماری سبز یا پایدار باید در یک روندی کامل که به ساخته شدن محیط زیست سالم منجر می شود، ترسیم و تجسم یابد.
پایداری با حوزه های اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی همانند اقلیم آب و هوایی، فرهنگ منطقه ای، تامین نیازهای روحی و جسمی انسانی در ارتباط است؛ بنابر این ارتباطات پایداری از اهمیت خاصی برخوردار است که در طراحی سازه در کنار عواملی مانند زیبایی، نور، بافت باید این موضوع را هم را مد نظر قرار داد.
افزایش جمعیت و هجوم افراد به شهرها باعث افزایش ساخت و ساز های غیراصولی شده است. ساخت و سازهای بی رویه باعث تخریب محیط زیست و افزایش آلایندگی های محیطی شده و به دنبال آن سلامت جسم و روح انسان ها را به شدت تحت تاثیر قرار می دهد. بنابراین معماران برای جلوگیری از تخریب محیط زیست باید از اصول معماری سبز در طراحی های خود استفاده کنند.

ضرورت معماری پایدار
در شروع انقلاب صنعتی در قرن هجدهم غلظت دی‌اکسید کربن جو زمین ۲۷۰ قسمت در میلیون بود و اکنون غلظت آن به ۳۷۷ قسمت در میلیون رسیده‌است. این مقدار نه تنها در ۷۴۰ هزار سال گذشته بلکه از ۵۵ میلیون سال پیش تاکنون سابقه ندارد. ۵۵ میلیون سال پیش کره زمین سیاره‌ای گرمسیری بود و قطب شمال و جنوب وجود نداشت و سطح دریاها ۸۰ متر بالاتر از امروز بود.
این شرایط برای حیات انسان مناسب نبود و با از بین بردن این شرایط انسان توانست روی این کره خاکی به حیاط خود ادامه دهد. اما اکنون بشر آگاهانه با دست خود این شرایط را دوباره شکل می‌دهد.
در صورت ادامه روند کنونی اثرات سویی از جمله بر بومی‌شناسی و مدیریت بوم تأثیر بر روی سلامت انسان تغییرات در زیر ساختارها از طریق جاری شدن سیل و حرکت لایه‌های زمین طغیان رودها و بالا آمدن آب دریاها خشک شدن درون قاره‌ها و مرطوب شدن سواحل آتش گرفتن شهرها و جنگل‌ها از بین رفتن لایه ازون کاهش اختلاف دمای شب و روز اسیدی شدن اقیانوس‌ها و تغییر در توزیع آب در کره زمین را شامل باشد.
حفاظت از انرژی و استفاده پایدار از آن پیشرفت‌های عظیم تکنولوژیِ استخراج نفت و سایر ذخایر زیرزمینی، استفاده هر چه بیشتر این منابع تجدید ناپذیر را فراهم آورده‌ است لذا طراحی ساختمان‌ها باید به گونه‌ای باشد که مصرف سوخت فسیلی را به حداقل برساند. همچنین توجه به این مسئله که منابع بهره‌برداری شده در سامانه‌های توسعه در کجا استفاده می‌شوند و چگونگی پایدار نگه‌داشتن آن‌ها و استفاده از منابعی که امکان جایگزینی سریع‌تری دارند بسیار مهم است. به عنوان مثال از چوب درختانی باید استفاده شود که سریع تر رشد کرده و می‌توانند جایگزین شوند.

مصالح مورد استفاده در معماری پایدار و معماری سبز
   مصالح بوم آورد: استفاده از مصالح بوم آورد باعث کاهش هزینه می‌شود و مهم‌تر از همه کمترین آسیب را به محیط زیست وارد می‌کند. از این نظر استفاده از مصالح جدید به محیط زیست آسیب می‌رساند که باعث تولید نخاله می‌شود و همین نخاله‌ها باعث آلودگی هوا و آسیب به محیط زیست می‌شود.
    خاک کوبیده: برای سلامت محیط زیست بهترین راه استفاده از مصالح تجدیدپذیر است که دوباره به چرخه‌ی طبیعت بازگردد. یکی از این مصالح خاک است. خاک کوبیده تشکیل شده از مصالحی مانند خاک، گچ، آهک یا شن می‌باشد. از مزایای این دیوارها ظرفیت حرارتی و مقاومت بالای آنها می‌باشد. البته که لازمه‌ی استفاده از این مصالح وجود مصالح مورد نیاز در منطقه می‌باشد.
    بتن کنف: از ترکیب گیاه کنف با ملات آهک، بتن کنف به وجود می‌آید. از مزایای این مواد می‌توان به این اشاره کرد که گیاه شاه‌دانه یا همان کنف به سرعت رشد مجدد می‌کند. این نوع مصالح قابل استفاده برای کف پوش، دیوار و حتی سقف می‌باشد. همچنین می‌توان از آن به عنوان عایق رطوبت نیز استفاده کرد.
    بامبو: استفاده از گیاه بامبو به عنوان مصالح ساختمانی دارای مقاومت بسیار زیادی است و از آن طرف بسیار سبک است. یکی از مزایای گیاه بامبو که باعث شده جزء دسته مصالح معماری سبز و پایدار قرار بگیرد، تجدیدپذیر بودن و رشد مجدد سریع آن می‌باشد.
    خاکستر بتن: این مصالح جایگزین بسیار مناسبی برای بتن است که به جای سیمان در آن از خاکستر بادی استفاده می‌شود. با استفاده از خاکستر بتن به جای بتن می‌توان گفت که تا نود و هفت درصد از آن قابل بازیافت است که تاثیر بسیار خوبی برروی سلامت کره‌ی زمین دارد.
    عایق پشمی: یکی دیگر از گزینه‌های بسیار مناسب برای معماری پایدار عایق پشمی است که هدر رفت انرژی را تا حد چشمگیری کاهش می‌دهد.
   صفحه‌ها یا پنل‌های خورشیدی: صفحه‌های خورشیدی بسیار معروف هستند که برای جذب انرژی و استفاده‌ی طبیعی از انرژی خورشیدی استفاده می‌شود.

نظر برخی از معماران در رابطه با معماری پایدار
نورمن فاستر در مورد معماری پایدار می گوید: پایداری در معماری یعنی خوب معماری کردن. هرچه کیفیت معماری یعنی کیفیت فكر و ایده‌های آن در ارتباط با محیط بالاتر باشد، فضای معماری برای مدت طولانی‌تر می‌تواند نقش خود را ایفا کند.
چارلز کی برت در مورد معماری پایدار می گوید: خلق محیط انسان ساخت و مدیریت متعهدانه آن بر مبنای اصول بوم سازگاری و بازدهی منابع.
این اصول عبارتند از: کمینه کردن مصرف منابع تجدید ناپذیر، ارتقاء و بهبود شرایط محیط طبیعی و کم کردن آسیب‌های بوم شناختی بر محیط.
سوزان هاگان در مورد معماری پایدار می گوید: او در تعاریفش اشاره به برقراری تعادل زیستی با ارکان نظام زیست محیطی دارد .